Δημιουργία εναντίον χάους

Photo: Photomaginarium ૐ/Flickr

Ο αττικός λαμπρός ουρανός είναι πάντα συνεπής στο ραντεβού του. Πολλές φορές αντί να στρέψω το βλέμμα μου προς τα πάνω, εκεί ψηλά στο γαλάζιο, κοιτάζω γύρω μου τη διάχυτη επιθετικότητα κι αιχμαλωτίζομαι από τη θλίψη που νιώθω μέσα μου. Και το χειρότερο, φοβάμαι ότι έχω αρχίσει να συνηθίζω αυτή την ισοπεδωτική κατάσταση.

Υπάρχουν κάποιοι που νιώθουν σα στο σπίτι τους μέσα σε αυτή τη μουντή παρακμιακή ατμόσφαιρα, σαν να εύχονταν αυτή τη γλυκιά λήθη της αργής σήψης και δε θέλουν τίποτε να αλλάξει. Κάποιοι άλλοι, γεμάτοι κενή οργή, κυνηγούν μια θλιβερή κάθαρση, μέσα από τη φωτιά και την καταστροφή: τυχεροί αυτοί, μέσα στη φαντασίωση τους έχουν επιλέξει τον πιο εύκολο δρόμο. Υπάρχουν όμως και αυτοί με το σιωπηλό, χαμένο βλέμμα, που δεν κοιτάζουν πια τριγύρω πάρα μόνο μέσα τους καθώς ένας μαύρος βούρκος απειλεί να τους πνίξει. Είναι οι ευγενικοί, ζεστοί και λογικοί άνθρωποι, που τα εφόδια του μυαλού και της καρδιάς τους μοιάζουν πλέον να μην είναι αρκετά να ανταγωνιστούν τη διάχυτη κακομοιριά και βαλτώδη ακινησία γύρω τους. Κάποιοι από αυτούς μαζεύουν τα σκόρπια κομμάτια των ονείρων τους, τα στοιβάζουν σε μικρές βαλίτσες και φεύγουν. Κάποιοι άλλοι δηλητηριάζουν την ψυχή τους καθημερινά, θυσιάζουν την παιδεία και την ευγένεια του πνεύματος σε άσκοπες αψιμαχίες.

Όλοι μοιάζουμε ανέλπιστα μικτοί σε ένα κόσμο μεγαλύτερο και φωτεινότερο από ποτέ. Απέναντι του έχουμε να προτάξουμε μόνο λέξεις, χιλιάδες, φορτισμένες με κενό πάθος, λέξεις. Δυστυχώς, μοιάζουμε πλέον με μια γκρινιάρα γριά που κάθεται σε μια γωνιά, γεμάτη μνησικακία για όλους, θέλει και απαιτεί να ασχολούνται όλοι με την μαυροντυμένη μιζέρια της, αυτό μόνο έχει να επιδείξει πια. Όσοι τελικά έχουν τη δύναμη, έστω για λίγο, να ανυψωθούν πάνω από αυτή τη μαγική, αρχαία γη, σαν σύννεφο πάνω από τον Λυκαβηττό, θα αντιληφθούνε το τερατώδες κλουβί που κουβαλούν μέσα τους. Και τότε πια δε θα τους αρκούν οι λέξεις αλλά θα χρειάζονται πράξεις. Πράξεις δημιουργίας, ανάτασης του πνεύματος, καλλιέργειας της ψυχής και της γης, πράξεις μικρές και πράξεις μεγάλες, ιδέες για τον πολιτισμό, τον τουρισμό και τη φύση, οργάνωση, εργασία δημιουργική ψυχική και σωματική, τεχνολογικές και βιομηχανικές αναζητήσεις, οράματα περήφανα, μεγάλα. 

Ο δρόμος της δημιουργίας δύσκολος. Όποιος τον επιλέγει έχει αποβάλλει πια τη μεμψιμοιρία, την κοντόφθαλμη και κονσερβοποιημένη ιδεολογία του «πολέμου κατά πάντων», την ηλίθια οργή που οδηγεί σε ακόμη πιο ηλίθια βία, το εύκολο και γεμάτο σύνδρομα κατωτερότητας μονοπάτι της καταστροφής. Άξιος αυτός που επιλέγει να φύγει και να δημιουργήσει, ακόμη πιο άξιος αυτός που μένει για να δημιουργήσει εδώ, σε αυτές τις συνθήκες, όποιος όμως επιλέγει να καθίσει πίσω απλά για να προσθέσει το μίζερος βάρος του, τότε δεν έχει καμία δικαιολογία. Θα γνωρίζει ότι κανένας δεν ευθύνεται για την κατάντια του  εκτός από αυτόν τον ίδιο, κι ότι σε πείσμα της λογικής του χάους και του τίποτα, ένας πελώριος ήλιος αέναης δημιουργίας θα λάμπει πάντα ψηλά φωτίζοντας τη μικρή, θλιβερή σκιά του με το καλάσνικοφ στο χέρι.

Ο ιός της βίας

Photo: Anna Leask/Flickr

Η βία προτιμά χρώματα συμβολικά, μάυρο, κόκκινο είναι τα αγαπημένα. Σκοτάδι, αίμα, καταστροφή. Δεν θα δείτε ποτέ κάποιο κίνημα όπου η βία να διατρέχει τη ραχοκοκαλιά της ιδεολογίας του να έχει ως χρώμα του το ροζ ή το λιλά. Με τον ίδιο τρόπο που η βία δεν αποδέχεται τις αποχρώσεις πάρα μόνο χρώματα δυνατά, βασικά, εύκολα αναγνωρίσιμα,- ακόμη και το λευκό της Κου-Κλουξ-Κλαν παραπέμπει στην «αγνότητα» της λευκής φυλής-, δεν αποδέχεται ούτε ενδιάμεσες μορφές βίας. Δεν μπορούμε να μιλάμε για λίγη βία ή πολύ βία, ή μέτρια βία, ούτε μπορούμε βέβαια να μιλάμε για καλή βία, κακή βία, αθώα βία ή μη-ηθελημένη βία. Τα αποτελέσματα της βίας είναι πάντα απτά, ορατά, άμεσα αναγνωρίσιμα και αυτά προσδιορίζουν τη βία και όχι το αντίθετο. Δεν υπάρχει κατ’εμέ ούτε Διαλεκτική της Βίας, ούτε Θεωρία της Βίας που με την κατάλληλη δόση ρητορικής θα μπορούσε να ωραιοποιήσει τα αποτελέσματα της, να τα αποσιωπήσει ή να τα υπερτονίσει αναλόγως από την πλευρά που την χρησιμοποιεί την κάθε φορά. Τα αποτελέσματα της είναι εκεί, μάρτυρες της ακρότητας πάντα, από όπου και να προέρχεται αυτή και καταδεικνύουν πέραν πάσης αμφισβήτησης αυτόν που τα προκαλεί ως φυσικό φορέα της βίας.

Μια έγκυος υπάλληλος μιας τράπεζας που καίγεται ζωντανή κι ένα παιδί σκοτωμένο από σφαίρα είναι αδιαμφισβήτητα αποτελέσματα βίας. Φέρουν ακριβώς την ίδια υπογραφή, είτε αυτή προέρχεται από έναν, από λίγους, από πολλούς. Επιπλέον ο φορέας της βίας εξομοιώνεται μπροστά στα αποτελέσματα: δεν είναι καλός ή κακός, καλύτερος ή χειρότερος, μαύρος, λευκός ή κόκκινος, είναι απλά ο φυσικός φορέας της βίας, το χέρι της βίας. Σε μια οργανωμένη, δημοκρατική κοινωνία η βία αποτελεί το υπ’αριθμόν ένα ξένο σώμα που πρέπει πάση θυσία να απορριφθεί. Όλο το σύστημα των νόμων, ολόκληρη η Πολιτεία του Πλάτωνα, ορθώνονται στα θεμέλια μιας κοινωνίας χωρίς βία. Μια κοινωνία δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν ο ιός της βίας εξαπλώνεται στον οργανισμό της και γι αυτό πρέπει να τον πολεμήσει, να τον αποβάλλει. Εφόσον λοιπόν τα αποτελέσματα της βίας είναι άμεσα αναγνωρίσιμα και καταδεικνύουν έναν φορέα της βίας τότε λογικά η κοινωνία και το κράτος ως προστάτης της κοινωνίας, πρέπει να τιμωρήσουν, να αποβάλουν αυτόν τον φορέα. Η επιχειρηματολογία που θα χρησιμοποιήσει ο φορέας της βίας για να υπεραμυνθεί το δικαιώματος του στη χρήση της, βασίζεται ούτε λίγο, ούτε πολύ στη γνωστή ρήση «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», όπου βασικοί άξονες είναι το δίπολο καλή – κακή βία (ως δικαιολογημένη και αδικαιολόγητη), ιδιαίτερες συνθήκες, ιδεολογική «ομπρέλα» βίας, και άλλα. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα είναι οι «συνθήκες πολέμου» στη σημερινή κοινωνία, επομένως η βία δικαιολογείται ως μέσο άμυνας. Ο εν δυνάμει φορέας της βίας εφευρίσκει τόσο τον πόλεμο όσο κι έναν αντίπαλο, -αφηρημένος αρχικά, συγκεκριμένος μετά -  και στο όνομα της αντίστασης στον «εχθρό» χρησιμοποιεί τη βία, ασκεί τη βία. Έτσι εχθροί γίνονται ο καπιταλισμός, ο νεοφιλελευθερισμός, τα μέτρα, οι Γερμανοί, κι εν τέλει ο μετανάστης ή εσύ κι  εγώ γιατί πολλοί απλά όλοι μπορούμε εν δυνάμει να αντιπροσωπεύουμε το αντίπαλο δέος. Όμως αυτή η επιχειρηματολογία είναι πολύ εύκολο να καταρριφτεί όταν την αντικρύσουμε μέσα από τα μάτια του αποδέκτη της βίας, ο οποίος χωρίς το κράτος είναι μόνος του και ανυπεράσπιστος. 

Στην ελληνική κοινωνία, ύστερα από αιώνες ιστορίας και δημοκρατικής ανάπτυξης καταφέραμε και φτάσαμε στο σημείο να επικροτούμε τη Βία και να εχθρευόμαστε το Νόμο. Το επόμενο βήμα θα είναι η Βία να γίνει Νόμος και το αμέσως επόμενο θα είναι να ανακαλύψουμε και πάλι τον τροχό.

Ιδέα, Πάθος, Δημιουργία

Όλες οι αλλαγές γίνονται πρώτα γιατί τις πιστεύουμε.  Αργότερα η πίστη μεταμορφώνεται σε πραγματικότητα.  Το ενδιάμεσο στάδιο είναι η γένεσις, η δημιουργία η οποία για να απλώσει τα λαμπερά φτερά της χρειάζεται την Ιδέα.  Η Ιδέα είναι αυτή που θα δώσει τροφή στο πνεύμα να δημιουργήσει ένα όραμα, το οποίο με τη σειρά του η πίστη θα το μετουσιώσει σε απτή πραγματικότητα.

Στο κατώφλι του φθινοπώρου του 2012, σε έναν αιώνα συναρπαστικό, πολύχρωμο, όπου τα έθνη των ανθρώπων φαίνονται να είναι πιο κοντά από ποτέ, σε έναν κόσμο απέραντο, όμορφο, που σφύζει από ζωή, η Ελλάδα φαίνεται μικρή, απομονωμένη, εγκλωβισμένη στο φόβο και την απελπισία.  Ο άνεμος συνεχίζει να φυσά και ο ήλιος να λάμπει σε μια μικρή χώρα, όμορφη σαν ποίημα θαλασσινό, που το ψηφιδωτό της ιστορίας της μπορεί να σκεπάσει ολόκληρο τον κόσμο.  Οι κάτοικοι της όμως περπατούν με ώμους κυρτούς, σπάνια σηκώνουν ψηλά το κεφάλι να αντικρύσουν αυτόν τον ήλιο ή να αφουγκραστούν τον άνεμο που μπορεί να κάνει την καρδιά τους να πάλλεται δυνατά.  Μοιάζουν σκιές θλιβερές, παγιδευμένες μέσα σε μια τεχνητή ομίχλη.  Λέξεις μικρές, εφήμερες, ασήμαντες μέσα στο μεγαλειώδες ποτάμι του χρόνου, όπως «τρόικα», «αγορές», «σπρεντ» έχουν γίνει υπερτροφικές, τερατώδεις, απομυζώντας την ζωτική ενέργεια κι έχουν φτάσει να σκιάζουν ακόμη και τις μεγάλες, ιερές λέξεις του ελληνικού πνεύματος, όπως «Πάθος», «Ιδέα», «Δημιουργία».  

Οι κάτοικοι αυτής της θαυμαστής μικρής χώρας επιλέγουν να είναι τυφλοί, σαν η κρίση να αποτελεί το όλον και όχι το μέρος, μουδιασμένοι, χωρίς να αντιλαμβάνονται τη δύναμη τους, το ασίγαστο, φωτεινό, δημιουργικό πνεύμα τους έχει παραδοθεί στο φόβο.  Επιλέγουν την μικρότητα, την απελπισία ή τον πόλεμο ενάντια σε αυτό τον φόβο γιγαντώνοντας τον, γιατί δεν μπορούν να τον δουν γυμνό.   Δεν μπορούν να τον αντιμετωπίσουν έτσι όπως πραγματικά είναι, να τον αναλύσουν σαν τον Αριστοτέλη, να τον αποσυνθέσουν στα χίλια μικρά ταπεινά κομματάκια από τα οποία αποτελείται και να προτάξουν απέναντι του την Ιδέα. Να σηκώσουν τα μάτια με την τόλμη ενός Αχιλλέα και με το πνεύμα ενός Οδυσσέα, να δούνε, να αφουγκραστούνε, να νιώσουν, να δημιουργήσουν.

Όλα μπροστά τους τότε θα είναι δρόμος ανοιχτός, χωρίς φόβο, γιατί δεν υπάρχει φόβος στη δημιουργία, θα μπορέσουν να πορευτούνε πάλι και να ζήσουν όπως επιλέξουν. 

Θυμάμαι μια στιγμή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 κοιτάζοντας την πομπή του Παπαϊωάννου στην τελετή έναρξης, και ανατριχιάζοντας με αυτό το οπτικό ποίημα, γιατί η Ιδέα, η Δημιουργία και το Πάθος παρέλασαν μπροστά μου.  Μας είδα εκεί, ικανούς να συγκινήσουμε τις ψυχές των ανθρώπων του κόσμου και πάλι, μικροί, μεγάλοι Έλληνες.  

Αν σας έλεγα ότι σήμερα το βράδυ στις έντεκα ακριβώς η κρίση θα τελειώσει, με ποιο όνειρο θα καλωσορίζατε το αύριο, αγαπημένοι μου συνέλληνες; 

(Δημοσιεύτηκε στο Protagon.gr στις 24 Σεπτεμβρίου 2012, εδώ το άρθρο)